سهم بالای کشورهای منطقه در بازارهای جهانی
جاماندگی صنعت غذا از رینگ صادرات
فعالان صنعت غذا با چالش‌‌‌هایی در مسیر تجارت خارجی خود روبه‌‌‌رو هستند؛ یکی از این معضلات، نوسانات نرخ ارز است. نوسانات ارز بر سودآوری شرکت‌های صادرکننده تاثیر گذاشته و در این راستا شرکت‌ها باید ریسک‌‌‌های مرتبط با نوسانات ارز را مدیریت کرده تا اطمینان حاصل کنند که سود آنها تحت‌تاثیر تغییرات نرخ ارز قرار نمی‌گیرد. از طرفی تعرفه‌‌‌ها، سهمیه‌‌‌ها و سایر موانع تجاری، صادرات محصولات غذایی را برای شرکت‌ها دشوار کرده است و تولیدکنندگان باید از این موانع عبور کنند و راه‌‌‌هایی برای رقابت موثر در بازارهای بین‌المللی بیابند. در کنار این موارد تحریم‌‌‌های بین‌المللی نیز تاثیر قابلتوجهی بر صنایع‌غذایی ایران داشته و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، فناوری و تامین مالی را محدود کرده است.
با توجه به سرمایه‌گذاری‌‌‌هایی که در کشورهای منطقه در این حوزه انجام شده، فعالان این صنعت پیش‌بینی میکنند که آینده خوبی پیش‌‌‌روی صادرات این نوع محصولات ایران نباشد. از این رو آنها خواستار تدوین نقشه استراتژیک دقیق برای این حوزه هستند. به باور فعالان این حوزه، به‌‌‌رغم اینکه کشورمان از پتانسیل قابلتوجهی برای رقابت در بازارهای جهانی برخوردار است، اما درگیر جنگی نابرابر در بازار داخل و سهم‌‌‌خواهی‌‌‌های بی‌‌‌نتیجه شده است. در چنین اوضاعی به عقیده فعالان صنعت غذا، تنها راهکار پیشرفت و برون‌‌‌رفت از این مشکلات عدیده، صادرات است. فعالان اقتصادی با بیان اینکه در شرایط کنونی تحریم و عدم‌‌‌تعامل بین دولتمردان، صنعت غذایی توانسته بازار ۲میلیارد دلاری ایجاد کند، بر این باورند که اگر کشور نقشه صادراتی داشته باشد، با توجه به بازار ۵۰۰ میلیون نفری اطراف ایران، صادرات صنعت غذا و بخش فرآوری‌‌‌شده به رقم ۵میلیارد دلار خواهد رسید.
جنگ سهم‌‌‌خواهی در بین برندهای داخلی
در همین راستا رسول قملاقی، عضو هیات مدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران درخصوص وضعیت تولید و صادرات در صنایع غذایی معتقد است: با توجه به شرایط موجود در کشور، تولیدکنندگان صنعت غذا و کشاورزی در حال تجربه کردن رقابت بسیار تنگاتنگ و سختی هستند، یا در خارج از مرزها در حوزه فروش موفق نبوده‌‌‌ایم و بازارهای خارجی، چندان ما را به بازی نگرفته‌‌‌اند و نتوانسته‌‌‌ایم در صادرات موفق باشیم. اتفاقی که در این حوزه رخ داده این است که کارخانه‌‌‌ها و برندها زیاد شده‌‌‌اند و تنوع تولید افزایش پیدا کرده است، اما تمام این تنوع و افزایش تولید در جمعیت ۸۰ میلیونی کشور خلاصه شده است. در حال حاضر رقابت بین برندها در این خلاصه شده که به‌‌‌طور مثال فعالان صنایع غذایی سهم شهرهای مختلف را از هم می‌‌‌گیرند. در واقع جنگ سهم‌‌‌خواهی رخ داده است، اگر برندی سهمش ۱۰درصد افزایش یافته به این معناست که سهم برند یا برندهای دیگری ۱۰درصد کاهش یافته است. وی ادامه داد: بنابراین این یک جنگ نابرابر است که موجب پایین آمدن سودآوری محصولات و در برخی موارد موجب کاهش سایز یا حجم و حتی کیفیت محصولات نیز شده است.
صادرات، راهکار تغییر شرایط موجود
قملاقی با بیان اینکه ایجاد تنوع و مزیت رقابتی در محصولات نیز باعث ایجاد بازار جدید و افزایش قدرت قیمت‌‌‌گذاری تولیدکنندگان می‌شود، تاکید کرد: از طرفی اگر نتوانیم به بازارهای خارجی وارد شویم و فقط در بازار داخلی فعالیت داشته باشیم، پیامد آن رقابت داخلی فشرده و دسترسی به بازارهای هدف محدودتری خواهد بود که طبیعتا تقاضای محدود و سودآوری در کمترین حالت خواهد بود. عضو هیات‌‌‌مدیره فدراسیون مواد غذایی کشاورزی ایران عنوان کرد: راهکار تغییر شرایط موجود صادرات است که باعث می‌شود رقابت داخل کنترل و مدیریت شود و رقابت غیرحرفه‌‌‌ای و سهم‌‌‌خواهی‌‌‌ها در بازار داخل پایان یابد، زمانی که رقابت از حدی عبور کند از حرفه‌‌‌ای بودن نیز خارج می‌شود. در این رقابت نابرابر شرکت‌های بزرگی که توان سرمایه‌‌‌ای بسیار دارند و از پشتوانه مالی خوبی برخوردار هستند، به یک رقابت نابرابر می‌‌‌رسند، شرکت‌های متوسط و کوچک در این رقابت از بین می‌‌‌روند و به تدریج به تعطیلی کشیده می‌‌‌شوند.
وی یادآور شد: راهکار این شرایط تنها صادرات است، به این معنا که خارج از مرزهای خود کار کنیم. برای صادرات نیاز به شرایطی داریم تا این امر به درستی تحقق یابد. محصولات ما از نظر کیفیت بسیار خوب هستند. در کشور محصولاتی داریم که مزیت رقابتی در سراسر دنیا دارند، برای مثال در زعفران، خشکبار یا لبنیات و شیرینی و شکلات صاحب برند هستیم. همچنین محصولات دامی و زراعی فراوانی داریم که می‌توانند در چرخه رقابت جهانی وارد شوند، اما به دلیل تحریم‌‌‌ها نتوانستیم در صادرات صنایع غذایی موفق عمل کنیم، چراکه نتوانستیم مراودات تجاری‌‌‌مان را با کشورهای دیگر ارتقا بخشیم.
ترکیه مهم‌ترین رقیب ایران در صنعت غذا
این فعال صنعت غذا اضافه کرد: مهم‌ترین رقیب ایران در حوزه صنایع غذایی ترکیه است؛ کشوری که در بازارهای هدف ما حرکت کرده است. برای مثال آلمان در بازارهای هدف ما حرکت نمی‌‌‌کند که بگوییم رقیب مستقیم ما آلمان است، اما ترکیه دقیقا همان محصولی که ما تولید می‌‌‌کنیم را در بازار هدف ما که کشورهایی چون عراق، قطر، روسیه و حوزهcis و حوزه خلیج فارس هستند، برده است. ترکیه ساختاری را تعریف کرده و طی آن با کشوری مانند روسیه تعرفه ترجیحی گمرک بسته است و مشکلات انتقال پول و... ندارد. دسترسی به تکنولوژی روز، امکان عقد قرارداد با همه کشورها و ارگان‌‌‌ها، حمایت‌‌‌های دولتی و... باعث رشد صنایع غذایی ترکیه شده است.
بازگشت ارز حاصل از صادرات، یک چالش بزرگ
قملاقی در ادامه دیگر مشکلات صنعت غذا را این‌‌‌گونه بیان کرد: برای انتقال پول نیز کشاورز ترکیه به روسیه به‌‌‌طور مستقیم وصل می‌شود و در همان روز معامله پول را در حساب خود دارد، اما در ایران یکی از معضلات اصلی تجار، گرفتن پول از سایر کشورهاست. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود در حوزه صادرات که رغبت به صادرات را در بین تجار از بین برده است، بازگشت ارز حاصل از این صادرات است، سیستمی را تعریف کرده‌‌‌اند با نام رفع تعهدات ارزی که برگشت ارز صادراتی به چرخه اقتصادی کشور بوده است.
وی یادآور شد: مشکل ایجادشده این است که تغییرات نرخ ارز زمان صادرات و زمان بازگشت تعهد ارزی، سیستم مالی و محاسبات صادرکننده را دچار مشکل می‌‌‌کند. همچنین دوندگی و بوروکراسی و زمان‌بربودن و پیچیدگی این انتقال و مراودات مالی و گاهی ضررهای مالی و مالیاتی تولیدکنندگان و صادر‌‌‌کنندگان از جذابیت آن می‌‌‌کاهد و رغبتی برای تلاش مضاعف و گسترده کردن فعالیت در این حوزه باقی نمی‌‌‌ماند. قملاقی تاکید کرد: این روند باعث شده تا بسیاری از تولیدکنندگان صادرات انجام ندهند، چراکه برای آنها مقدور نیست. در بازگشت ارز صادرات شرکت‌های پتروشیمی و نفت مشکل دارند، دیگر چه برسد به شرکت‌های متوسط و کوچک در حوزه‌‌‌های مختلف.این یعنی تلویحا به این تولیدکنندگان متوسط و خرد اعلام می‌‌‌کنیم که کار نکنید؛ چراکه این بازار برای شما نیست.
بخشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خلق‌‌‌الساعه، سرعت‌‌‌گیر صادرات
همچنین ابوالحسن خلیلی، رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه نرخ ارز در موضوع صادرات جزو دغدغه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دولت بوده است، گفت: دولت موظف است کالاهای اساسی را با ارز ترجیحی وارد کند و نگران این موضوع است که منفعت این موضوع به نقطه هدف برسد؛ در نتیجه صادرات تحت نگاه ویژه قرار می‌گیرد، اما بخشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خلق‌‌‌الساعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که منتشر می‌شود، مانع از سرعت‌‌‌گرفتن روند صادرات می‌شود. خلیلی افزود: در این‌‌‌خصوص نظرات مختلفی وجود دارد؛ صادرات به یارانه کالای اساسی بستگی دارد؛ همواره بحث تک‌‌‌نرخی‌‌‌شدن ارز وجود دارد. این چالش‌‌‌ها با تک‌‌‌نرخی‌‌‌شدن نرخ ارز برطرف خواهد شد و دولت باید در این زمینه تصمیم جدی بگیرد. وی گفت: امروز نتایج بررسی صادرات صنایع غذایی با توان و ظرفیت سرمایه‌گذاری‌‌‌های انجام شده، مطابقت ندارد. از آنجا که امنیت غذایی با صادرات در این حوزه ارتباط تنگاتنگی دارد، بنابراین باید نقشه و استراتژی دقیقی برای این حوزه تدوین شود.
تحرکات منطقه، زنگ خطری برای صادرات ایران
خلیلی با اشاره به به اقدامات اخیر عربستان، گفت: بررسی‌‌‌ها نشان می‌‌‌دهد که افزایش سهم سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌‌‌های مختلف در عربستان شروع شده و به زودی بازارهای صادراتی اطراف را مورد توجه قرار خواهد داد و به رقیب جدی برای ایران و سایر کشورهای منطقه تبدیل می‌شود. علاوه بر این، تعامل ترکیه با افغانستان را هم شاهد هستیم که نباید در برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های صادراتی کشور از آن غافل شویم. به باور وی، تحرکاتی که در منطقه شروع شده، زنگ خطری برای آینده صادرات ایران است. متاسفانه محیط کسب و کار داخل کشور برای تولید مناسب نیست، در حالی که کشورهای اطراف با جذب سرمایه‌‌‌های جدید در حال افزایش سطح تولید و تجارت خود هستند.
خلیلی عنوان کرد: یک‌‌‌میلیون و ۸۰۰هزار تن غذای فرآوری‌‌‌شده ایران صادر شده که ارزش آنها یک میلیارد و ۸۰۰هزار دلار بوده است؛ اما آیا پتانسیل صادراتی کشور در صنایع غذایی در همین حد خلاصه می‌شود؟ آیا ظرفیت ایجادشده در کارخانه‌‌‌ها به تناسب وسعت و تغییرات فصولی کشور است؟ عراق، افغانستان و پاکستان مراکز صادراتی ما هستند؛ پتانسیل صادرات در حاشیه کشور بیش از ۵۰۰ میلیون نفر است که می‌توان از این ظرفیت استفاده کرد.
توافق تجاری بین دولت‌‌‌ها، پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیاز صادرات
در همین حال علیرضا محمد رحیمی، فعال اقتصادی با بیان اینکه باید نگاه دیگری به زیرساخت‌‌‌های صادراتی کشور داشته باشیم، توضیح داد: سیاستگذاری در اکثر کشورهای صادرکننده به‌‌‌صورتی است که شرایط برای ورود به مارکت به‌‌‌صورت بلندمدت فراهم می‌شود. همچنین دولت‌‌‌ها برای شرکت در نمایشگاه به شرکت‌ها یارانه پرداخت میکنند، در هزینه مارکتینگ مشارکت میکنند و تا ۵۰درصد هزینه لجستیک را پرداخت میکنند. در واقع برای ۱۰سال در سیاستگذاری کلان نقشه‌‌‌راه تعریف میکنند و در اختیار شرکت‌های مختلف قرار می‌‌‌دهند. وی با بیان اینکه پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیاز صادرات توافق‌نامه تجاری بین دولت‌‌‌هاست، عنوان کرد: ما به بیش از ۳۵ کشور صادرات انجام می‌‌‌دهیم، اما در هر کشور مشکلاتی داریم، زیرا ایران هیچ توافق‌نامه تجاری با هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشوری ندارد؛ در حالی که ترکیه با بیش از ۷۰کشور توافق‌نامه امضا کرده که به صادرات کشور کمک می‌‌‌کند.
رحیمی ادامه داد: کالای ایرانی به‌‌‌تومان و به‌‌‌صورت قاچاق وارد پاکستان می‌شود؛ درواقع صادرات از ایران قانونی اما واردات به پاکستان غیرقانونی است؛ اما آمریکا به‌‌‌خاطر توافق‌نامه با نرخ ترجیحی به پاکستان جنس صادر می‌‌‌کند. ما نیاز داریم دولتمردان در مذاکرات سیاسی به سمت امضای توافق‌نامه تجاری قدم بردارند. براساس این گزارش، اصل مهم در توسعه صادرات محصولات غذایی و کشاورزی ایران، فراهم کردن زیرساخت‌‌‌های صادراتی است. این زیرساخت‌‌‌ها اعم از تسهیل و مهیاکردن شرایط مراودات مالی راحت و امن، توافقات همکاری بلندمدت، رفع تحریم‌‌‌هایی که باعث اخلال در امر صادرات می‌شود، تسهیل و کاهش بوروکراسی‌‌‌های اداری و زمان آماده‌‌‌سازی فرآیندهای مجوزها و نیز فرآیندهای صادراتی است.
